Agnieszka Adamska, Wirtualna Polska: Dawniej dziadkowie byli dla młodych osób kimś w rodzaju mentorów i prawdziwą kopalnią fascynującej wiedzy. Dziś autorytet osób starszych jest zdecydowanie niższy, niż w czasach naszych mam i babć. Z czego to wynika?

Marta Majchrzak: Współcześni młodzi ludzie traktują rodzinę jako ważny punkt odniesienia, a rodzice są dla wielu z nich najważniejszym autorytetem. Jednak faktycznie, inaczej ma się sprawa z dziadkami i przedstawicielami ich pokolenia. Jest to ściśle związane z zanikaniem rodzin wielopokoleniowych. Brak naturalnych przestrzeni do kontaktów wielopokoleniowych w rodzinie sprawia, że młodzi i starsi mało o sobie wiedzą, rzadko mają okazję dobrze się poznać i zrozumieć. Z czasem po obu stronach zaczynają rodzić się stereotypy…

We współczesnej kulturze negatywne i ambiwalentne stereotypy osób starszych prowadzą do postrzegania tej zbiorowości głównie w kategoriach deficytów. Młodzi ludzie boją się nadmiernej religijności, sztywności, zamknięcia umysłowego, autorytarnej postawy seniorów. Z jednej strony często czują do seniorów szacunek, ale z drugiej pojawiają się głosy świadczące o dystansie i uczuciu politowania. Z drugiej strony jednak zazwyczaj znają kogoś, komu się udało zachować młodość ducha i sami aspirują do tego, żeby zestarzeć się w podobny sposób.

Podziw i aspirowanie do tego, żeby podążać śladem swoich dziadków doskonale rozumiem, ale skąd w młodych osobach negatywny często nieprawdziwy – obraz starszych osób? Przecież nie każdy senior jest sztywny, autorytarny i pochłonięty religią…

Przyczyn takiego postrzegania osób starszych może być wiele. Jedną z nich jest fakt, że rzeczywistość bardzo szybko się zmienia i młodzi często mają poczucie, że seniorzy ze swoją zdezaktualizowaną wiedzą nie są już w stanie niczego ich nauczyć. Antropolożka Margaret Mead, pisała o tym zjawisku mówiąc, że żyjemy w czasach "kultury prefiguratywnej", kiedy to starsi uczą się od dzieci chociażby tego, jak odnaleźć się w świecie nowych technologii i nadążyć za zmianami.

Jako że prowadzę badania społeczne koncentrujące się na kobietach i dziewczynkach, zauważam w tej grupie częste poczucie, że starzenie się to zjawisko, które należy powstrzymywać i zwalczać. Ma to ścisły związek z kultem młodości i wzorcami kobiecości promowanymi w mediach społecznościowych, a także w komunikacji marek. O ile ruch body positive sprawia, że wizerunek kobiecego ciała mediach powoli staje się bardziej różnorodny w kategoriach rozmiaru, o tyle wiele jest jeszcze do zrobienia w kontekście oswajania z wizerunkiem ciał starszych niż 20,30- letnie.

Ciekawe jest to zjawisko wypierania starości w czasach starzejących się społeczeństw, do których od jakiegoś zalicza się także nasz kraj.

Niestety, to prawda. W okresie minionych 30 lat obserwujemy w Polsce spowolnienie rozwoju demograficznego, czego wynikiem jest trwający proces starzenia się populacji. W końcu 2019 r. liczba ludności Polski wyniosła 38,4 mln, w tym ponad 9,7 mln stanowiły osoby w wieku 60 lat i więcej, czyli już ponad 25% z nas to seniorzy. Dlatego działając na rzecz dialogu i wymiany międzypokoleniowej działamy także we własnym interesie.

Jakie jeszcze – poza barierą pokoleniową – zagrożenia dla seniorów niesie powielanie nieprawdziwych stereotypów na temat starości?

Bezrefleksyjnie powielając utarte przekonania, utrudniamy, a czasem nawet uniemożliwiamy nawiązanie relacji pomiędzy młodymi i seniorami. Co więcej, w badaniach zaobserwowano, że poddawanie się przez seniorów stereotypom starości prowadzi – poprzez mechanizm samospełniającego się proroctwa - do szybszego pogarszania się ich samodzielności. Okazuje się więc, że zwalczając stereotypy i otwierając się na seniorów możemy w znaczący sposób pomóc im w lepszym funkcjonowaniu.

W kontrze do stereotypowych przekonań na temat starości stoją aktywni seniorzy, którzy podróżują, uprawiają sport i mają wiele ciekawych pasji. Jak jeszcze pokazać młodym, że jesień życia może być "cool"?

Ważną rolę ogrywa w tym celu polityka senioralna, realizowana przez organizacje pozarządowe i samorządy. Według mnie działania tych instytucji pokazują młodszym pokoleniom, że integracja międzypokoleniowa jest "cool". Wśród takich inicjatyw znalazły się chociażby międzypokoleniowe potańcówki, organizowane przez pandemią w wielu miastach. Imprezy cieszyły się dużą popularnością zarówno wśród młodych, jak i starszych osób!

Atrakcyjni, ciekawi i traktowani jako wzorzec są dla młodych ci seniorzy, którzy mimo wieku nie utracili radości życia – wciąż mają pasję i ten błysk w oku. Przykładem może być słynna DJ Bacia Wika. Wszystkie przykłady dowodzące, że starość nie musi być równa wycofaniu z życia, aktywności, kontaktów społecznych, czerpania radości z każdego dnia będą dla młodzieży niezwykle cenne i pozwolą z jednej strony z większą życzliwością podchodzić do osób starszych, a z drugiej – mniej bać się własnej starości.

Jednym z problemów współczesnej młodzieży jest brak cierpliwości i empatii dla ograniczeń, z którymi boryka się dany senior. Co mogłoby pomóc młodym w zrozumieniu osoby starszej?

Bardzo wierzę w moc literatury i lubianych przez młodych ludzi platform z serialami. Uwrażliwiają, uczą empatii i tolerancji, pokazują inną perspektywę patrzenia na świat, promują różnorodność – w tym tę związaną z wiekiem. Umiejętnie dobrane do wieku pozycje książkowe, serialowe czy filmowe mogą pomóc zrewolucjonizować podejście do seniorów w każdej rodzinie. Warto już na etapie przedszkola rozmawiać z dziećmi o tym, że w przyszłości każdy z nas będzie stary i że seniorzy są prawdziwym skarbem, na który nie warto się zamykać.

W księgarniach znajdziemy wiele fantastycznych i bardzo pouczających książek dla maluchów, jak choćby ta, która opowiada o tym, jak zaadoptować pana z domu starców na dziadka i przeżyć niezapomniane chwile, a przy okazji nauczyć się gwizdać albo też ta, w której przeczytamy historię źle traktowanego staruszka, który w nocy płakał z samotności. Uważam, że edukowanie od najmłodszych lat jest kluczowe w pracy nad barierami pokoleniowymi, a książeczki dla dzieci są w tym bardzo pomocne. Dobrze byłoby też wdrażać programy edukacyjne na temat starości w szkołach i przedszkolach.

Seniorów często traktuje się jako jednorodną, zunifikowaną grupę społeczną. To duży błąd, który bardzo negatywnie wpływa na relację osób starszych z otoczeniem. Przecież każdy senior jest wielką indywidualnością, ma inne doświadczenia i zainteresowania. Traktowanie każdej osoby starszej w ten sam sposób jest nie tylko krzywdzące, ale także odbiera nam szansę poznania ich dokładniej. Zdecydowanie lepiej otworzyć się na seniora i pozwolić mu być sobą. Kto wie, czym nas zaskoczy…

Wspomniała pani o integracji międzypokoleniowej. Jak to wygląda w praktyce?

Jedna ze zgrabniejszych definicji międzypokoleniowości mówi, że: "działania międzypokoleniowe mają na celu łączenie ludzi w trakcie wartościowych i przynoszących obopólne korzyści inicjatyw, które umożliwiają lepsze zrozumienie i okazywanie szacunku w relacjach pomiędzy pokoleniami i wspierają tworzenie zintegrowanych społeczności. Praktyki międzypokoleniowe mają charakter włączający i korzystają z mocnych stron młodych i starszych ludzi, które mogą zaoferować sobie nawzajem i swojemu otoczeniu". Starsi ludzie zyskują na wymianie międzypokoleniowej, bo zwiększa się ich dobrostan psychiczny i fizyczny, a młodsi podwyższają poczucie własnej wartości. Dla obydwu pokoleń wymiana staje się źródłem lepszego zrozumienia, przyjaźni i radości życiowej.

Działania wokół nowych technologii, gdzie młodzi stają się przewodnikami starszych po świecie techniki są jednym ze świetnych przykładów skutecznych technik integracji międzypokoleniowej. Dobrym pomysłem jest rozpoczęcie oswajania seniorów z nowymi technologiami od pokazania, w jaki sposób można wykorzystać je np. do utrwalania opowieści rodzinnych. Domowe warsztaty digital storytellingu wydają się być atrakcyjną ideą dla obydwu pokoleń.

Młodzi ludzie często narzekają na to, że seniorzy ich nie rozumieją. I odwrotnie – język, sposób bycia oraz wartości starszych osób w oczach współczesnej młodzieży wydają się dziwne i "niedzisiejsze". Jak można przełamać tę barierę komunikacyjną między seniorami a młodszym pokoleniem?

Z całą pewnością niezbędne są działania na rzecz zmiany społecznej świadomości w kwestii komunikacji z osobami starszymi. Przede wszystkim warto się tej komunikacji przyjrzeć i zauważyć, że to, co najbardziej szkodzi to protekcjonalna postawa obydwu stron. Badania wskazują, że osoba starsza jest postrzegana przez młodych jako mniej sprawny i kompetentny uczestnik relacji, co sprawia, że bardzo trudno o porozumienie… Protekcjonalny ton czy styl w komunikacji z osobami starszymi, zarówno bliskimi, jak i nieznajomymi, często przyjmuje formę określaną jako tzw. "elderspeak". Składają się na nią intonacja przypominająca mowę kierowaną do małych dzieci, uproszczone słownictwo i gramatyka, częstsze – w porównaniu z mową typową dla relacji dorosły–dorosły – stosowanie pytań i powtórzeń oraz nieuzasadniona poufałość wobec mało znanych lub nieznanych osób starszych.

Badania wskazują, że osoby używające takiego języka wobec osób starszych z reguły kierują się dobrymi intencjami, jednak nie zdają sobie sprawy, że ten sposób komunikacji odzwierciedla stereotypy, jest negatywnie odbierany przez same osoby starsze i ma negatywny wpływ na ich poznawcze (intelektualne), psychiczne i społeczne funkcjonowanie.

Chyba najbardziej dotkliwym problemem, z jakim borykają się starsze osoby, jest marginalizacja społeczna i osamotnienie. Co młodzi mogą zrobić, żeby seniorzy czuli się zauważani i potrzebni?

Bardzo wierzę w wymianę międzypokoleniową. Historia pokazuje, że jako przedstawiciele różnych pokoleń możemy uczyć się od siebie, o sobie i razem, a działania międzypokoleniowe mogą rewidować poglądy na role poszczególnych pokoleń i zmieniać społeczeństwa. Ważne jest dla mnie postrzeganie międzypokoleniowości jako części szerszego podejścia – zarządzania różnorodnością. Na życie ludzi wpływają rozmaite zmienne społeczne, jak pochodzenie, rasa, płeć, niepełnosprawności, orientacja seksualna oraz właśnie wiek.

W Polsce jest coraz więcej programów międzypokoleniowych, w które możemy się włączyć lub spróbować realizować je na własną rękę. Międzypokoleniowość sprzyja wzajemnemu poznawaniu się i zrozumieniu seniorów i młodych, a jak już się uda nawzajem poznać to łatwiej o odrzucenie nieprawdziwych stereotypów, krzywdzących każde z pokoleń. Według UNESCO programy międzypokoleniowe są "nośnikiem celowej i zaplanowanej w czasie wymiany zasobów i procesu uczenia się pomiędzy młodszymi i starszymi generacjami" (UNESCO 1999), a udany projekt międzypokoleniowy rozwija relacje i więzi międzypokoleniowe, pokazuje uczestnikom wzajemne korzyści z relacji, podnosić samoocenę obu grup i pozwala wyjść poza stereotyp, prowadzić do wzajemnego zrozumienia pomiędzy młodymi i starszymi generacjami.

Jak stosować techniki integracji międzynarodowej na co dzień?

Międzypokoleniowość zachodzi łatwiej, gdy ludzi w różnym wieku łączy prawdziwa pasja. Wtedy łączący obszar niweluje bariery wynikające z pokoleniowych różnic. Ludzie dobrze się bawiąc po prostu przestają zwracać uwagę na wiek. Trzeba znaleźć taką rzecz, aktywność lub działanie, które jest atrakcyjne i satysfakcjonujące dla wszystkich uczestników. Jeśli nie prawdziwa pasja (ten postulat wydaje się czasem trudny do spełnienia), to przynajmniej wspólnie wykonywana czynność, która wszystkim pokoleniom sprawia taką samą przyjemność i nie jest dla żadnej z nich dyskryminująca.

Międzypokoleniowość jest czymś teoretycznie łatwym, ale praktyka pokazuje, że w trakcie nawiązywania wymiany międzypokoleniowej można wyróżnić trzy główne etapy: lęku, oswajania i zamiany ról. Etap pierwszy wynika z tego, że seniorzy boją się kontaktu z młodymi, który może ich ośmieszyć, obnażyć skalę niekompetencji w jakichś obszarach. Młodzi natomiast boją się kontaktu z seniorami, temat ze względu na stereotypy, według których seniorzy są nudni, powolni, przemądrzali. Następnie pojawia się etap budowania zaufania. Obie grupy się obserwują i powoli otwierają się na siebie, porzucają obawy, tracą pewność, czy to czego się obawiali jest prawdą. Na końcu mamy do czynienia z etapem zamiany ról, kiedy to ośmieleni seniorzy starają się uczyć od młodych, a młodzi zaczynają traktować starszych jak interesujących partnerów, a nawet kumpli, którzy służą doświadczeniem i dobrą radą. Taki przyjaciel to prawdziwy skarb.

Niesienie pomocy osobom starszym i przyczynianie się do poprawy ich jakości życia to misja Fundacji Biedronki. Do działań organizacji należy m.in.: aktywizację seniorów, rozwijanie i umacnianie postaw społecznych nastawionych na pomoc osobom starszym, rozwój i promocja wolontariatu oraz wspieranie działalności społecznej na rzecz osób starszych. Więcej o działaniach Fundacji Biedronki przeczytasz tutaj:Fundacja Biedronki

Dojrzały wiek kojarzy się ze spokojem, odpoczynkiem i nieśpieszną kontemplacją uroków świata. To czas na odpoczynek po wielu latach ciężkiej pracy i znoszenia trudów codzienności. Niestety, nie dla wszystkich seniorów jesień życia jest przyjemna i beztroska. Choć większość osób w wieku 60+ jest całkowicie samodzielna i cieszy się dobrym zdrowiem oraz podejmuje różne rodzaje aktywności, spora część seniorów boryka się z finansowym niedostatkiem czy problemami zdrowotnymi. Wielu seniorów nie ma też bliskich, do których może się zwrócić po pomoc. Inni czują się niepotrzebni i nierozumiani. Fundacja Biedronki powstała po to, by przyczynić się do poprawy jakości życia seniorów w Polsce.

Czy wiesz, że…

Zgodnie z ustawową definicją osoby starszej (wiek 60+) mamy w Polsce 10 mln seniorów – seniorem jest co trzecia osoba dorosła. Tak szeroko zdefiniowana grupa o rozpiętości wieku ponad 40 lat ma bardzo zróżnicowane potrzeby i doświadcza różnych problemów w zależności od wieku, stanu zdrowia, stopnia samodzielności, sytuacji ekonomicznej i wsparcia uzyskiwanego od rodziny.

Fundacja Biedronki jest stosunkowo młodą organizacją – powstała w kwietniu 2020 r. Od początku w jej kręgu zainteresowań znaleźli się seniorzy. Do głównych celów organizacji można zaliczyć m.in.: przeciwdziałanie ubóstwu, niedożywieniu, samotności i wykluczeniu społecznemu seniorów, poprawę jakości życia, ochronę zdrowia oraz aktywizację osób starszych, a także wspieranie działalności społecznej na rzecz tej grupy wiekowej. Jak Fundacja Biedronki realizuje powyższe założenia? Poprzez specjalne programy, dzięki którym przez miniony rok wparcie otrzymały tysiące potrzebujących seniorów.

Stop ubóstwu. Jak działa program "Na codzienne zakupy"?

Statystyki GUS pokazują, że 7,6 proc. gospodarstw domowych emerytów nie jest w stanie zapewnić sobie posiłku zawierającego mięso lub rybę co drugi dzień, 8,1 proc. nie stać na ogrzewanie mieszkania odpowiednio do potrzeb, a 55,8 proc. na wymianę zużytych mebli. Seniorzy często żyją w złych warunkach i nie mają do kogo zwrócić się o pomoc. Właśnie z myślą o nich Fundacja Biedronki wraz z Caritas stworzyły program "Na codzienne zakupy". W ramach akcji osoby starsze, kwalifikowane do programu przez diecezjalne Caritas, otrzymują na zakupy kartę płatniczą, która co miesiąc zasilana jest kwotą 150 zł.

Czy wiesz, że…

265 tys. osób w wieku 65+ żyje w skrajnym ubóstwie, a 820 tys. w ubóstwie relatywnym (dochody niższe niż 60% mediany).

Dzięki comiesięcznemu wsparciu osoby starsze uczestniczące w programie „Na codzienne zakupy” mogą lepiej się odżywiać – kupują więcej warzyw, owoców, nabiału i mięsa. Mają też więcej środków w domowym budżecie i mogą pozwolić sobie na wykup leków czy opału. Aż 84 proc. uczestników przyznało, że program istotnie wpłynął na poprawę warunków ich życia (badanie zostało przeprowadzone przez firmę Ipsos na przełomie września i października 2020 r. metodą CATI – wywiad telefoniczny – na próbie 1009 beneficjentów programu).

"Na codzienne zakupy" to obecnie największy niepubliczny program pomocy dla seniorów. Koncepcja tej akcji powstała w 2018 r. we współpracy między siecią Biedronka oraz Caritas Polska. Wówczas z kart przedpłaconych skorzystało ponad 5 tys. osób. Rok później koalicja wsparła ponad 6 tys. potrzebujących seniorów. W kolejnej, trzeciej edycji program prowadziły już Fundacja Biedronki i Caritas – z pomocy skorzystało wówczas 10 tys. osób. Również w 2021 roku program obejmie taką samą liczbę seniorów. Łączna kwota, jaką Fundacja przeznacza rocznie na ten program to 14,5 mln zł.

Za program "Na codzienne zakupy" Fundacja Biedronki została uhonorowana tytule Dobroczyńca Roku 2021 w kategorii Pomoc społeczna.

Razem w walce z COVID-19. Program pomocy w czasie pandemii koronawirusa

Działalność Fundacji Biedronki zbiegła się w czasie z wybuchem pandemii wirusa COVID-19, dlatego też jednym z nadrzędnych celów tej organizacji stało się wsparcie seniorów w trudnym czasie pandemicznej izolacji. Fundacja skupiła się na ośrodkach opiekujących się osobami starszymi – domach pomocy społecznej, zakładach opiekuńczo-leczniczych, hospicjach czy schroniskach dla osób w kryzysie bezdomności. Sytuacja wielu z tych miejsc była dramatyczna – brakowało maseczek, rękawiczek i środków do dezynfekcji, przez co często stawały się ogniskami koronawirusa. W ramach programu każde z potrzebujących miejsc otrzymało w darowiźnie produkty do higieny i dezynfekcji, a w okresie Bożego Narodzenia w ręce podopiecznych ośrodków zgłoszonych do programu trafiły także paczki świąteczne ze słodyczami, herbatą i kosmetykami.

Czy wiesz, że…

W ośrodkach objętych pomocą Fundacji przebywało 50 tys. mieszkańców. 72 proc. z nich to osoby starsze.

W ramach akcji w 2020 roku wsparcie otrzymało aż 595 jednostek opieki – 79 proc. z nich przyznało, że pomoc Fundacji Biedronki była większa w porównaniu z działaniami innych organizacji.

W tym roku Fundacja po raz kolejny uruchomiła ten program. Oprócz domów pomocy społecznej, zakładów opiekuńczo-leczniczych, hospicjów i schronisk dla osób bezdomnych, pomoc otrzymały też szpitale z łóżkami covidowymi. Paczki zostały przygotowane z myślą o seniorach zakażonych koronawirusem, którzy w nagłym trybie trafiają na oddział szpitalny. Kiedy rodzina pacjentów objęta jest kwarantanną lub mieszka daleko, nie jest im w stanie dostarczyć podstawowych środków higienicznych, wody czy przekąsek i te właśnie potrzeby zaadresowała Fundacja.

Na program Fundacja przeznaczyła od kwietnia 2020 do maja 2021 r. ponad 8 mln zł.

Wspierać, integrować, aktywować. Przewodnik do pracy z osobami starszymi

Życie w samotności i odosobnieniu bardzo negatywnie wpływa na samopoczucie psychiczne i fizyczne seniorów. Dojrzały wiek nie oznacza wcale rezygnacji z aktywnego życia w społeczeństwie, jednak żeby temu zapobiec, musimy pomóc osobom starszym odnaleźć się we współczesności oraz dać im do zrozumienia, że są ważne i potrzebne. W wielu przypadkach pomocą okazują się być wolontariusze.

Właśnie z myślą o nich Fundacja Biedronki i Szlachetna Paczka stworzyły praktyczny przewodnik do pracy z seniorami, adresowany do wolontariuszy, opiekunów i bliskich osób starszych. Patronat nad publikacją objął Narodowy Instytut Geriatrii, Reumatologii i Rehabilitacji im. prof. dr hab. med. Eleonory Reicher, którego eksperci współtworzyli i konsultowali treści przewodnika.

Czy wiesz, że…

Według statystyk 6,7% osób w wieku 60+ deklaruje, że poczucie osamotnienia towarzyszy im często lub zawsze – to aż 560 tys. osób.

W książce znalazły się m.in. fakty i dane pokazujące sytuację seniorów w Polsce, najczęściej powielane stereotypy na temat osób starszych i ich omówienie, sprawdzone metody i narzędzia do pracy systemowej z osobami 60+, informacje nt. stanu zdrowia seniorów oraz praktyczne wskazówki, jak seniorzy powinni się odżywiać, jaką aktywność fizyczną stosować oraz jakie ćwiczenia umysłowe wykonywać. Książka dostarcza też wielu informacji na temat udzielania pierwszej pomocy, zdrowia, ćwiczeń, jadłospisów. To obowiązkowa lektura dla każdego, kto chce dobrze opiekować się seniorem i zrozumieć jego potrzeby. Publikacja została już rozdystrybuowana w liczbie ponad 12,5 tys. egzemplarzy wśród organizacji w całym kraju zajmujących się rozwijaniem wolontariatu na rzecz osób starszych.

Podręcznikowi towarzyszy program 6 szkoleń online na temat sposobów komunikacji z osobami starszymi, a także zdrowia i aktywizacji seniorów w społeczeństwie. Każdy z nas może z nich skorzystać za darmo – wystarczy wejść na stronę: pomagam seniorowi .

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w 2020 roku na 38,1 mln osób mieszkających w Polsce aż 8,6 mln stanowili seniorzy, którzy przekroczyli 65. rok życia. Według prognoz to dopiero początek pogłębiania się tej tendencji, w której osoby starsze z roku na rok stanowią coraz większą grupę społeczną.

Przewidywania GUS nie pozostawiają złudzeń. W 2030 roku nad Wisłą będzie mieszkało 37,2 mln Polaków, z których 9,8 mln będą stanowiły osoby w wieku poprodukcyjnym. Według tych samych obliczeń, drugą połowę XXI wieku otworzymy populacją 34 mln mieszkańców Polski, z czego 12,5 mln osób to seniorzy. To między innymi dzisiejsi 40-latkowie, którzy często zasiadają w radach gmin, miast czy sejmikach województw. Warto więc pamiętać, że wszelkie decyzje związane z ułatwieniami dla osób starszych będą tym kapitałem, z którego my wszyscy w przyszłości skorzystamy.

Niewiele trzeba, by pomóc seniorom

Trwająca dekada 2020-2030 została ogłoszona przez WHO, czyli Międzynarodową Organizację Zdrowia, "Dekadą starzenia się w dobrym zdrowiu”. Z kolei Komisja Europejska stworzyła specjalną "Zieloną Księgę”, która ma się przyczynić do działań na rzecz solidarności międzypokoleniowej.

A jest ona dziś szczególnie potrzebna. Ogromna część osób starszych nie nadąża za postępem techniki. Zdalne załatwianie spraw w urzędzie przez internet to często dla nich absolutne „science-fiction”. Do tego dochodzi większa podatność na działania wszelkiego rodzaju oszustów, którzy wykorzystują niewiedzę i zbytnią ufność seniorów, a także ich… samotność. Warto rozmawiać z osobami starszymi na tematy zagrożeń, a także, na ile jest to możliwe, wdrażać ich w nowoczesne technologie.

Karta seniora to czasem za mało

Niektóre samorządy już wiele lat temu wprowadziły gminne karty seniora, umożliwiające korzystanie z różnego rodzaju zniżek, np. na basen, do kina, teatru czy w firmach partnerskich. Na takie rozwiązanie zdecydowały się także małe miasta, które w ten sposób uhonorowały wieloletnią pracę osób starszych, oraz ze zrozumieniem podeszły np. do ich ograniczeń finansowych, które sprzyjają choćby wykluczeniu kulturalnemu.

Jak pokazują badania, takie inicjatywy powinny być jednak dopiero wstępem do znacznie szerszych działań srebrnej polityki, obejmującej m.in. likwidację barier architektonicznych, budowanie społeczności np. w klubach seniora czy infrastruktury przyjaznej osobom starszym. Przykład? Wiele zarządów transportu miejskiego decyduje się na zmianę formatu kart rozkładu jazdy autobusów i tramwajów, tak aby były one bardziej czytelne dla osób z wadą wzroku. Jeszcze 10 lat temu mało kto o tym myślał, a to już kolejny krok w dobrym kierunku.

Polskie miasta coraz bardziej przyjazne seniorom

Wiele zmienia się na szczęście w samych miastach, które starają się na wiele sposobów wspierać seniorów borykających się z samotnością, wykluczeniem, złym stanem zdrowia. Na przykład miasto Łódź stworzyło na swojej stronie internetowej specjalną zakładkę uml.lodz.pl/seniorzy/, na której można znaleźć wiele informacji dla osób starszych, np. kalendarz wydarzeń dla seniorów. Docenić należy takie przedsięwzięcia jak Rada Miejska Seniorów, Centra Zdrowego i Aktywnego Seniora czy instytucja Rzecznika Seniorów. Podobną ścieżką podąża Poznań, który w ramach programu VIVA Senior wprowadził np. bezpłatne taksówki dla osób starszych, Poznańskie Pudełko Życia, akcję Książka dla Seniora, a nawet… „Mobilną pielęgnację stóp seniorów”. Takich działań w stolicy Wielkopolski jest znacznie więcej.

Międzypokoleniowa sztafeta

Podobnie jak Łódź czy Poznań, swoją politykę w tej dziedzinie prowadzi także Warszawa. Na stronie senioralna.um.warszawa.pl można znaleźć opis działań, adresowanych nie tylko do osób starszych, ale także dla młodych, którzy chcą zaangażować się w różnego rodzaju inicjatywy, w tym wolontariat.

Wielu młodych ludzi, nie czekając na pomysły miejskich władz, zaangażowało się w czasie pandemii w pomoc seniorom, robiąc im zakupy, wyprowadzając psa na spacer czy pomagając w rejestracji na szczepienie przez internet. Część z nich, nawet po zniesieniu dużej części ograniczeń, kontynuuje tę pomoc. Taka forma międzypokoleniowej sztafety, często oddolna i indywidualna, to ogromne wsparcie dla osób, które zdane są na pomocną dłoń innych. Czasem sama obecność daje bardzo dużo…

A jaka jest w tym wszystkim rola miast? Przede wszystkim kluczowe jest zachęcanie, inicjowanie i wspieranie podobnych działań. I przypominanie, że dla wielu starszych osób równie ważna jak walka z pandemią jest walka z samotnością.

Nowy trend światowych metropolii

Budowanie społeczności, infrastruktury i polityki przyjaznej seniorom staje się celem dla władz wielu miast na całym świecie. Mało tego, niektóre wręcz rywalizują ze sobą w tej dziedzinie. W unijnym raporcie ESPON przedstawiono osiem europejskich miast (także spoza UE), w których w 2030 roku liczba mieszkańców w podeszłym wieku przekroczy 30% całej populacji i które już prowadzą autorskie projekty przyjazne seniorom. Ich celem jest aktywizacja osób w wieku poprodukcyjnym i wsparcie w przeróżnych dziedzinach życia.

W tym gronie znalazły się Saragossa i Barcelona (Hiszpania), Oslo (Norwegia), Goteborg (Szwecja), Nantes (Francja), Manchester (Wielka Brytania), Hengelo i Amsterdam (Holandia). Każde z tych miast wprowadziło w życie własne pomysły - od inicjatyw centrów spotkań społecznych, przez obiekty sportowe dla seniorów, darmowe minibusy, dedykowane aplikacje mobilne do kontaktu z rodziną i znajomymi w zasponsorowanych przez władze tabletach, a nawet internetowy talk-show.

Jak pokazują te doświadczenia, w prowadzeniu efektywnej "srebrnej polityki” nie ma ograniczeń, a każda inicjatywa powstała z myślą o seniorach ma szansę stać się wzorem do naśladowania dla innych i zyskać wyróżnienie na międzynarodowym forum.

Problemy u podstaw

Niestety, jak pokazują badania, czasem najbardziej przyziemne rzeczy stają się problemem, który może pogłębić wykluczenie. Zbyt wysoki krawężnik, przesadna cyfryzacja administracji w urzędach, niedostosowane pojazdy komunikacji miejskiej czy informacje urzędowe drukowane zbyt małą czcionką – w oczach seniorów mogą stawać się trudnymi do sforsowania barierami. To pogłębia frustrację i pogarsza jakość życia.

Dlatego eksperci zachęcają, by tworząc jakiekolwiek rozwiązania, brać pod uwagę potrzeby seniorów, którzy są równoprawnymi mieszkańcami miast. Na szczęście tę lekcję powoli odrabiają władze nie tylko potężnych aglomeracji, ale także małych miasteczek, które najpewniej pierwsze zderzą się z demograficznymi wyzwaniami. Młodzi ludzie uciekają do wielkich miast, a na prowincji pozostają głównie seniorzy. Widać to po osiedlach z wielkiej płyty, które 30 lat temu tętniły gwarem dzieciaków, a dziś stają się miejscami zamieszkiwanymi głównie przez osoby starsze. Szacuje się, że bariera 30% populacji w wieku senioralnym w pierwszej kolejności będzie przekraczana w tzw. Polsce powiatowej. Dlatego w miarę swoich możliwości małe ośrodki powinny brać przykład z pomysłów większych sąsiadów. Oczywiście trudno w ramach ich budżetów stworzyć system bezpłatnych busów czy taksówek, ale działania wspierające społeczną integrację czy obcowanie z kulturą nie należą do niebywale drogich.

Srebrna architektura, czyli proste rozwiązania dla nas wszystkich

Coraz więcej miast, a także prywatnych inwestorów zdaje sobie sprawę z tego, że czasem banalnie proste rozwiązania, jak niższe stopnie na klatce schodowej, mniejsze krawężniki czy odpowiednio zamontowane poręcze i balustrady, pozwalają na oszczędzenie wysiłku wielu starszym osobom. To, co cieszy, to zwracanie uwagi na ten aspekt nawet w specyfikacjach przetargowych, czy wytycznych przekazywanych przez inwestora wykonawcom. Sami architekci włączają przyjazne seniorom rozwiązania do projektów nowych galerii handlowych, budynków użyteczności publicznej czy domów mieszkalnych.

Co istotne – takie rozwiązania nie stoją w opozycji do osób młodych. Tym jest obojętne, jakiej wysokości są krawężniki, a więc to, co dla starszych ważne – młodym nie szkodzi i nie budzi sprzeciwu. Docenią to dopiero po latach, a im wcześniej miasta zaczną prowadzić odpowiednią politykę architektoniczną, tym więcej uda się zrobić, zanim obecni 20- czy 30-latkowie zaczną korzystać z takich udogodnień.

Aktywizacja osób starszych

Szczególnie cenne wydają się inicjatywy zmierzające do aktywizacji seniorów w życiu społecznym, a także gospodarczym wielu miast. Wspomniana Rada Miejska Seniorów jest tutaj jednym z przykładów. Warto skorzystać z ogromnego życiowego doświadczenia oraz wiedzy osób starszych. Zamknięcie ich w domach to ogromna strata zarówno dla nich, jak i dla młodszych, którzy często dopiero zaczynają dorosłe życie. Wyciągnięcie pomocnej dłoni może być zaczątkiem wielu ciekawych dyskusji, ale także współdziałania i współdzielenia wiedzy.

Do takiego podejścia zachęca m.in. Fundacja Biedronki, która za cel stawia sobie wzmocnienie więzi społecznych oraz spójności społecznej poprzez wspieranie najbardziej wrażliwych grup społecznych, głównie osób starszych. Jasno pokazuje, że współczesna "srebrna gospodarka” nie musi być działalnością nastawioną wyłącznie na zysk, ale bardzo potrzebnym narzędziem, którego wszyscy będziemy potrzebowali w przyszłości, niezależnie od tego, ile dziś mamy lat, pomysłów, sił i perspektyw.